Narodna pomoć kao indeks zagrebačkog pokreta otpora (1941-45)
Kompleks Narodne pomoći lomi memoarsko/arhivsko gradivo na barem tri načina: (1) kao (elementarna, prilagačka) funkcija pokreta otpora te indeks veza zagrebačkog frontovskog spleta sa širim terenom (ujedno i indeks specifičnog oblika borbe), (2) kao indeks kontinuiteta s praksama i iskustvom iz međuraća te dokaz specifičnog trajanja »zagrebačke linije«, i (3) kao indeks fleksibilnosti, izdržljivosti i operativne mobilnosti zagrebačkog frontovskog spleta u okviru ilegalnog/konspirativnog rada, s naglaskom na specijalne (prioritetne) zadatke, kakvi su povratak Španaca 1941. i priprema za osvajanje vlasti 1944. godine.
Kontradikcije, potencijali i limiti zagrebačkog frontovskog spleta rastvaraju se u hodu kroz (probrano, i posloženo) citatno gradivo te barem tri gore navedena indeksna mjesta. Organizacija Narodne pomoći pritom se, u postupku indeksiranja, pojavno preobrazila od primarno prilagačke (sabiranje novca, materijala i informacija) u pripremne organe aparata nove vlasti: od 1942/43. Narodnooslobodilačke odbore (NOO-i),1 od 1944. Jedinstvenu narodnooslobodilačku frontu (JNOF).2
Navodi
1 Doživljaj NOO-a s borbenog asfalta: »Uloga NOO-a bila je višestruka. O tome je na njegovu osnivanju govorio Marko Linarić Bobi. Na nesreću, ne mogu više parafrazirati njegovo izlaganje, ali se sjećam onog bitnog — NOO kao organ zamjenjivat će srušene državne institucije i oličavati vlast novih društvenih snaga. Dobivali smo odluke od nadležnog NOO-a i trebali ih provoditi. Po liniji NOO-a viša veza mi je bio Stjepan Flajpan. Referirao sam mu na ulici, hodajući zajedno s njim, o djelatnosti NOO-a.« Josip Gugo, »Kontinuirani rad partijske ćelije«, u: Zagreb 1941-1945: zbornik sjećanja, sv. IV, ur. Lutvo Ahmetović i dr. (Zagreb: Gradska konferencija SSRNH - IHRPH - ŠK, 1984), 39. (dalje: Zbornik sjećanja Zagreb 1941-1945, sv. IV).
2 Ovdje treba napomenuti očitu činjenicu, da (direktivno uspostavljeni) lokalni organi nove/revolucionarne vlasti (u vidu NOO-a/JNOF-a) u Zagrebu nisu mogli obavljati nikakvu funkciju vlasti (izvršnu ili upravnu) nego samo onu pripremnu, ostajući do kraja (1945) vezani na logiku funkcioniranja pokreta otpora (političko-agitacijski rad, prikupljanje novca, materijala i informacija, mobilizacija kadrova, kontramobilizacija za neprijateljsku vojsku/ciljeve, izvršavanje specijalnih zadataka, itd.). Na partizanskom (oslobođenom) teritoriju dinamika rada i tempo institucionalnog razvoja (lokalnih/komunalnih) tijela nove/revolucionarne vlasti bio je, naravno, drukčiji, a pratio je ili korigirao direktivnu liniju iskustvom terenskog rada. To je uža slika; u široj slici Zagreb je, naravno, udarao tempo: razvojem narodnofrontovskih linija (tzv. politikom širine), upućivanjem kadrova na teren (političkih, stručnih i javnih radnika), utjecajem na dimenzije i karakter rada barem onoga što se zvalo ZAVNOH, tj. više ili manje dosljednim provođenjem republikanske linije. Na lokalnom nivou u slučaju Zagreba NOO-i su se oslanjali na kadrove, iskustvo i infrastrukturu NP-a, koja se, pak, oslanjala na predratno iskustvo frontovskog rada u širem spektru.